Postępowanie karne, cywilne, administracyjne – podobieństwa i różnice

W polskim systemie prawnym obok siebie istnieją trzy procedury prawne: postępowanie karne, postępowanie cywilne oraz postępowanie administracyjne, które najbardziej odbiega od dwóch pozostałych procedur.

Postępowanie karne i cywilne

Pierwsze stadium procesu karnego i cywilnego

Zacznijmy od pierwszej procedury, tzw. królowej postępowań, procedury karnej, która jest najbardziej sankcjonująca dla stron postępowania (o stronach i uczestnikach nieco później). Otóż aby zainicjować postępowanie karne, potrzeba czynności w postaci np. zawiadomienia o możliwości popełnienia przestępstwa lub na wniosek (w przypadku poszczególnych przestępstw) do organu ścigania (do policji i/lub prokuratury). Z punktu widzenia procesowego bez znaczenia jest to, do którego z wcześniej wspomnianych lub innych organów wymienionych w ustawie.

Natomiast w postępowaniu cywilnym składamy pozew do sądu cywilnego, do danego wydziału, np. pozew o rozwód do sądu okręgowego. Jak widzimy, sam początek obydwu procedur jest inny.

Kolejną ważną różnicą, wręcz zasadniczą, jest to, że postępowanie karne jest poprzedzone postępowaniem przygotowawczym w formie dochodzenia lub śledztwa, w zależności od tego, jaki jest ciężar gatunkowy popełnionego lub podejrzewanego przestępstwa, nadzorowanego lub prowadzonego przez organ państwa w osobie prokuratora. Oczywiście są wyjątki, gdzie strony też muszą wykazać się inicjatywą, np. sprawy o naruszenie nietykalności cielesnej, z tzw. oskarżenia prywatnego.

Tymczasem w postępowaniu cywilnym trzeba wykazać się inicjatywą dowodową, tak, aby przed sądem przedstawić jak najwięcej faktów, dowodów na poparcie swojej tezy, tak ażeby sąd wydał nakaz albo wyrok przez nas pożądany lub przez naszego pełnomocnika procesowego.

Zagrożenie bezpośredniej wolności

Postępowanie karne ma na celu wyjawienie przed sądem wszelkich okoliczności sprawy, zbadania wszystkich wątków i faktów, zarówno powszechnie znanych, jak i poszlak itp. Również znaczenie ma tutaj dla oskarżonego istota samej sankcji, widmo kary ograniczenia lub pozbawienia wolności – to postępowanie ma charakter wolnościowy.

Natomiast postępowanie cywilne nie niesie za sobą zagrożenia bezpośredniej wolności dla stron.

Związanie sądu ustaleniami innego sądu, środki odwoławcze

Ważnym czynnikiem odróżniającym oba postępowania jest też istota związania sądów swoimi orzeczeniami. I tak dla sądu karnego orzeczenia sądów cywilnych nie będą wiążące, chyba że orzeczenie takie kształtuje nowy stosunek prawny, np. rozwód lub obowiązek alimentacyjny itd.

Jeszcze inna kwestia to środki odwoławcze. O ile w postępowaniu karnym możemy liczyć (aczkolwiek dobrze być oskarżycielem posiłkowym), że zrobi to za nas prokurator, o tyle w postępowaniu przed sądami cywilnymi obowiązek ten spoczywa na nas lub naszym pełnomocniku, o ile pełnomocnictwo i umowa go do tego obligują.

Rzecz o stronach i uczestnikach – przykłady

Postępowanie karne: oskarżyciel, obrońca, podejrzany, oskarżony – przed sądem, oskarżyciel posiłkowy, pokrzywdzony.

Postępowanie cywilne: poszkodowany, powód, pozwany, pełnomocnik strony.

Zasady powoływania pełnomocników (obrońcy w postępowaniu karnym) są jednakowe, tzn. jest możliwość powołania takiego profesjonalnego np. pełnomocnika lub obrońcy z urzędu, gdy spełnione są odpowiednie przesłanki ekonomiczne.

Postępowania cywilne prowadzone są m.in. na podstawie kodeksu cywilnego lub kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, w sposób przewidziany i opisany w kodeksie postępowania cywilnego.

Z kolei postępowania karne są prowadzone na podstawie kodeksu karnego, w sposób unormowany w k.p.k.

W przypadku orzeczeń sądów cywilnych (np. nakazu zapłaty) wykonawcą takiego nakazu na wniosek wierzyciela jest komornik sądowy, z kolei wykonaniem orzeczeń sądów karnych zajmują się wydziały egzekucyjne tychże sądów.

Postępowanie administracyjne

Trzecią powszechnie obowiązującą procedurą w polskim systemie prawnym jest postępowanie administracyjne, jest to postępowanie różniące się od dwóch poprzednich, a cechą szczególną tej procedury jest stosunek relacji między obywatelem a instytucjami, organami administracyjnymi państwa. Samo to twierdzenie prowadzi do konkluzji, że dany organ państwa może narzucić (i robi to niejednokrotnie) swoją wolę na obywatela, określając jego obowiązki i prawa, tzw. stosunek nadrzędności.

Jest to postępowanie rozległe, gdyż zawiera w sobie wiele ustaw, a także pomniejszych aktów prawa. Dodatkowo w postępowaniach administracyjnych zastosowanie mają również przepisy prawa cywilnego. W postępowaniu administracyjnym mamy do czynienia z zasadą czynnego udziału stron na każdym etapie tegoż postępowania (art. 10 k.p.a). Czynnikiem odróżniającym to postępowanie od dwóch pozostałych, jest sama pozycja strony w stosunku do organu administracyjnego, jest nierówna, jak to ma miejsce, a przynajmniej powinno być w postępowaniu np., cywilnym przed sądem powszechnym. W postępowaniu sądowo-administracyjnym wyszczególniamy sądy administracyjne: WSA i NSA.

Istotą tego postępowania jest to, że organ rozstrzyga, a więc jest decyzyjny. Inne różnice to zasada dotycząca dowodów, strona może i sąd administracyjny to uwzględnia, aby przeprowadzić dany dowód (art. 78 k.p.a.). Kolejna różnica to swoboda w dostępie do akt na każdym etapie postępowania, a nawet po jego zakończeniu, co szczególnie w postępowaniu karnym na etapie przygotowawczym jest utrudnione, a czasami wręcz niemożliwe. Podobieństwa to prawo do udziału w rozprawie, jak i do odwołania (vide zażalenie). Zasadą, która obowiązuje w postępowaniu administracyjnym, jest prawo do uzupełnienia decyzji, to odmienność od innych postępowań, szczególnie na etapie sądowym w I instancji.

Pełnomocnicy i uczestnicy w postępowaniu administracyjnym

Zgodnie z brzmieniem art. 28 k.p.a. stroną jest każdy, kogo interesu prawnego lub obowiązku dotyczy postępowanie albo kto żąda czynności organu ze względu na swój interes prawny lub obowiązek. To również istotna różnica wyszczególniająca to postępowanie na tle dwóch pozostałych, gdzie trzeba spełnić szereg wymogów lub innych zapisów wskazanych w ustawach.

Oczywiście trzeba posiadać zdolność prawną oraz zdolność do czynności prawnych, ale to wydaje się akurat naturalne i powszechne. Strony, które nie posiadają takich przymiotów, działają poprzez swoich przedstawicieli ustawowych, lub w innych przypadkach przez przedstawicieli statutowych.

Postępowanie administracyjne inicjuje się poprzez wniesienie np. odwołania poprzez organ, który daną decyzję wydał w naszej sprawie.