Wina jako przesłanka odpowiedzialności odszkodowawczej w procesach lekarskich

W ostatnim czasie daje się zauważyć znaczną liczbę pacjentów, którzy lekarzom i placówkom medycznym zarzucają tzw. błąd w sztuce lekarskiej. Świadczy o tym wysoka liczba stwierdzonych naruszeń prawa pacjenta do świadczeń zdrowotnych przez Rzecznika Praw Pacjenta w 2017 roku. Wniosek taki wyprowadzić można z uważnej lektury sprawozdania RPP dotyczącego przestrzegania praw pacjenta na terytorium RP za okres od 1 stycznia do 31 grudnia 2017 roku.

Zagadnienie błędu medycznego jest niezwykle skomplikowane i wielopłaszczyznowe. Często mylnie rozumiane nie tylko przez poszkodowanych pacjentów, ale również przez osoby, do których zwracają się oni o pomoc. Skutkuje to przede wszystkim tym, że znaczna część roszczeń zgłaszanych jest niezasadnie lub w nieodpowiedni sposób. Odsetek spraw przegranych przez pacjentów w sądzie jest nadal wysoki. Warto skorzystać w tej materii z pomocy prawnej osoby doświadczonej.

Wina

Przesłanką odpowiedzialności odszkodowawczej szpitala jest zawsze wina lekarza (choćby wina anonimowa) i ewentualnie jeszcze innych osób tworzących personel medyczny i uczestniczących w leczeniu. Winę udowodnić musi pacjent poszkodowany wskutek błędu w sztuce lekarskiej (błędu medycznego). Wykazanie winy nie jest zadaniem łatwym, szczególnie w procesach medycznych. Gdy pacjent winy nie udowodni – nie uzyska dla siebie korzystnego rozstrzygnięcia. Słowem sprawę przegra.

Element obiektywny i subiektywny winy lekarza

Lekarz odpowiada na zasadzie winy. Winę można przypisać lekarzowi tylko w wypadku wystąpienia elementu obiektywnej i subiektywnej niewłaściwości postępowania.

Element obiektywny występuje w przypadku naruszenia zasad wiedzy medycznej, doświadczenia i deontologii lekarskiej (rozumianej jako wartości i normy moralne stanowiące podstawę obowiązku lekarzy wobec chorych).

Element subiektywny wiąże się z zachowaniem przez lekarza staranności, ocenianej przy przyjęciu kryterium wysokiego poziomu przeciętnej staranności zawodowej. Ustalany jest w oparciu o skonstruowany przez sąd dla potrzeby danej sprawy wzorzec należytej staranności, przez pryzmat którego zostanie ocenione zachowanie lekarza w danych okolicznościach. Gdy zachowanie odbiegać będzie od mającego zastosowanie wzorca, lekarzowi zostanie przypisana wina w znaczeniu subiektywnym.

Ryzyko medyczne

Każde świadczenie zdrowotne (badanie, leczenie), w tym zabieg operacyjny, niesie za sobą ryzyko niepowodzenia. Nawet przy postępowaniu lekarza zgodnym z aktualną wiedzą medyczną i przy zachowaniu należytej staranności nie da się wykluczyć ryzyka powstania szkody.

Za niepowodzenie medyczne lekarz nie odpowiada, jednakże tylko wtedy gdy jego postępowanie jest zgodne z aktualną wiedzą medyczną, świadczenia zdrowotnego udzielono zgodnie z należytą starannością, a pacjent udzielił na to świadczenie (np. zabieg operacyjny) „prawnie skuteczną”, świadomą zgodę.

W takich okolicznościach pacjent przyjmuje na siebie ryzyko niepowodzenia obejmujące zwykłe powikłania związane z danego rodzaju świadczeniem zdrowotnym.

Błąd w sztuce lekarskiej

Jest nim czynność (brak czynności) lekarza w zakresie diagnozy i terapii niezgodna z wiedzą medyczną, która jest dla niego dostępna. Błąd w sztuce lekarskiej jest kategorią obiektywną, dlatego stanowi „obiektywny element winy”. Nie przesądza samodzielnie o winie lekarza, dla której stwierdzenia konieczne jest jeszcze wystąpienie elementu subiektywnego winy lekarza.

Pojęcie „błędu w sztuce lekarskiej” odnosi się do błędu terapeutycznego (błąd w leczeniu, w tym błąd operacyjny) oraz do błędu diagnostycznego (błędnego rozpoznania, postawienia błędnej diagnozy). Przyjmuje się, że błąd diagnostyczny jest tym poważniejszym, ponieważ z reguły prowadzi do błędu terapeutycznego (np. usunięcie zdrowego organu wskutek błędnego zinterpretowania wyników badania).

Błąd w sztuce lekarskiej łączy się zawsze z wiedzą medyczną. Dlatego należy odróżnić od niego wszelkie inne „błędy” wynikające ze zwykłego niedbalstwa, jak pomyłki co do osoby pacjenta, zoperowanie nie tego organu, który miał być zoperowany.

Udowodnienie winy lekarza

Wina lekarza powinna wynikać ze zgromadzonych w sprawie dowodów, w tym dowodu z opinii biegłego. Winę ustala sąd.

Wina lekarza może być udowodniona na podstawie domniemania faktycznego. Stanowi to pośredni sposób jej ustalenia. Domniemanie faktyczne może być podstawą ustaleń o tyle tylko, o ile stanowi wniosek logiczny z prawidłowo ustalonych faktów stanowiących jego przesłankę i wchodzi w rachubę tylko w przypadku braku bezpośrednich środków dowodowych. Gdy takowe istnieją, należy z nich skorzystać.

Dla odpowiedzialności lekarza lub placówki medycznej za lekarza wystarczy udowodnienie każdego stopnia winy, choćby najmniejszego.

Procesy o błąd w sztuce lekarskiej, ze względu na ich znaczny stopień skomplikowania oraz zetknięcie się dwóch światów – prawa i medycyny, warto oddać w doświadczone ręce.

Opracował:
Maciej Nowakowski
Kancelaria Radcy Prawnego i Doradcy Podatkowego Maciej Nowakowski