Czym jest majątek wspólny małżonków?

Zawarcie małżeństwa niewątpliwie stanowi ważny krok w życiu – rodzi ono nie tylko wiele praw, ale również obowiązków. Tworzy też całkiem nową rzeczywistość ekonomiczną między małżonkami. Specyfika stosunków majątkowych między małżonkami wymaga kilku słów w odniesieniu do majątku wspólnego małżonków i składników, które go tworzą – w niniejszym artykule skupię się na wyliczeniu najbardziej typowych elementów, które składają się na majątek wspólny małżonków.

Jeżeli małżonkowie nie zdecydują się na zawarcie majątkowej umowy małżeńskiej, z chwilą zawarcia małżeństwa tworzy się między nimi wspólność ustawowa, czyli taki system stosunków regulujący ich uprawnienia względem określonych praw majątkowych, które mogą należeć do:

• majątku osobistego męża,
• majątku osobistego żony,
• majątku wspólnego małżonków.

Co wchodzi do majątku wspólnego małżonków – katalog ustawowy Kodeks rodzinny i opiekuńczy, w art. 31 § 2, zawiera przykładowy katalog przedmiotów majątkowych składających się na majątek wspólny małżonków: pobrane wynagrodzenie za pracę i dochody z innej działalności zarobkowej każdego z małżonków (należy pamiętać, że samo roszczenie małżonka, na przykład do pracodawcy, z tytułu wynagrodzenia o pracę wchodzi do majątku osobistego), dochody z majątku wspólnego i majątków osobistych małżonków, środki zgromadzone na rachunku otwartym lub pracowniczym funduszu emerytalnym każdego z małżonków, kwoty składek zewidencjonowanych na subkoncie ubezpieczonego, na którym zamieszcza się informacje na temat zwaloryzowanej wysokości wpłaconych składek.

Jak wspomniałam, katalog zawarty w kodeksie jest jedynie przykładowy. Celowo wskazano w nim pobrane dochody za pracę zarobkową (z tytułu umowy o pracę, umowy zlecenia, umowy o dzieło itp.) i inną tego rodzaju działalność mające znaczenie fundamentalne dla kondycji ekonomicznej rodziny. Wynagrodzenie za pracę, już pobrane, stanowi przecież podstawowe źródło utrzymania założonej przez małżonków rodziny. Za wynagrodzenie uważa się również pobrane emeryturę i rentę. Spełniają one bowiem tę samą funkcję ekonomiczną co wynagrodzenie za pracę.

Do majątku wspólnego należą dochody z majątku wspólnego i majątków osobistych małżonków. Nie ulega wątpliwości, że dochody, jakie przynosi na przykład warsztat samochodowy jednego z małżonków, zasila majątek wspólny, podobnie jak czynsz otrzymywany z tytułu najmu lokalu mieszkalnego. Na tym tle powstał jedynie spór co do tego, czy do majątku wspólnego wchodzi dochód w rozumieniu dochodu po odliczeniu wydatków koniecznych dla jego uzyskania, tzw. czysty dochód. Przeważa stanowisko, że dochody wchodzące do majątku wspólnego to dochody w rozumieniu prawa podatkowego, czyli otrzymane właśnie po potrąceniu kosztów ich uzyskania. Stanowi to rozwiązanie racjonalne i uzasadnione, biorąc pod uwagę, że tylko kwota netto realnie powiększa majątek wspólny małżonków.

1. Odsetki jako składnik majątku wspólnego małżonków

Co ciekawe, również odsetki (jako dochody z kapitału) należą do majątku wspólnego. Nie ma przy tym znaczenia, czy sam kapitał jest własnością tylko jednego małżonka – stanowią one, jak orzekł zresztą sąd najwyższy, tzw. pożytki prawa i wchodzą do majątku wspólnego.

2. Środki zgromadzone na funduszu emerytalnym jako majątek wspólny

Nie bez powodu środki gromadzone przez małżonków na otwartym lub pracowniczym funduszu emerytalnym wchodzą do majątku wspólnego – należy pamiętać, że środki te pochodzą z dochodów z pracy jednego z małżonków, które to dochody wchodzą do majątku wspólnego.

Małżonek jest zobowiązany w sposób pisemny informować fundusz o stosunkach majątkowych między sobą a drugim małżonkiem.

3. Grunt jednego, dom obojga

Częstą i dość problematyczną kwestią jest sytuacja, kiedy małżonkowie decydują się postawić na przykład dom na działce należącą do majątku osobistego jednego z nich. Powstaje wówczas pytanie, czy drugiemu małżonkowi, który współfinansował budowę, przysługuje roszczenie o przeniesienie udziału w prawie do gruntu, zgodnie z treścią art. 231 § 1 Kodeksu cywilnego.

Zgodnie z literaturą i orzecznictwem w tym zakresie przepisy Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego nie stoją na przeszkodzie, jeśli chodzi o stosowanie ogólnych zasad z Kodeksu cywilnego do rozliczeń dokonywanych pomiędzy małżonkami. Możliwe jest zatem żądanie przez jednego z małżonków przeniesienia na niego udziału w nieruchomości należącej do majątku osobistego drugiego małżonka. Możliwe jest jednak rozliczenie nakładów poniesionych przez takiego małżonka przy podziale majątku wspólnego. Przez nakłady, najogólniej mówiąc, rozumiemy wydatki poniesione na przykład na budowę domu.

4. Wierzytelność jako składnik majątku wspólnego

Nie należą do rzadkości sytuacje, kiedy małżonkowie wspólnie dokonują jakiejś czynności prawnej (na przykład kupują nieruchomość). Zdarza się jednak, że tylko jeden z małżonków staje się stroną np. umowy, której przedmiotem jest choćby nieruchomość. Czy w takich okolicznościach, oboje małżonków staje się wierzycielami?

Przeważa w tym zakresie pogląd, że w takich sytuacjach tylko małżonek faktycznie dokonujący danej czynności (przykładowe zawarcie umowy) staje się stroną (wierzycielem); drugi natomiast jest osobą współuprawnioną z tego tytułu.

Biorąc pod uwagę fakt, że korzyści odnoszone wskutek takiej czynności prawnej (na przykład prawo do najmu garażu czy prawo najmu lokalu mieszkalnego) wchodzą do majątku wspólnego, małżonek niebędący stroną umowy, może jednak dochodzić spełnienia świadczenia z umowy zawartej przez małżonka będącego stroną umowy. Widać to zwłaszcza po ustaniu wspólności ustawowej, kiedy zwykle majątek wspólny jest dzielony – małżonek uprawniony z tytułu czynności prawnej dokonanej przez drugiego małżonka, może dochodzić danej wierzytelności w przypadającej na niego części.

5. Udział w spółce z o.o. jako składnik majątku wspólnego małżonków

Zgodnie z orzecznictwem w tym zakresie, jeśli udział w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością został nabyty za składnik majątku wspólnego małżonków, tj. ze środków wspólnych, uznaje się, że wchodzi on do majątku wspólnego małżonków. Wynika to ze sformułowanej przez sąd najwyższy ogólnej zasady, że to, co jeden z małżonków nabywa w trakcie wspólności ustawowej, wchodzi do majątku wspólnego. Kwestia skutków takiego nabycia stanowi materiał na osobny artykuł.

6. Przedmioty zwykłego urządzenia domowego

Nie ulega wątpliwości, że typowym składnikiem majątku wspólnego małżonków są przedmioty zwykłego urządzenia domowego nabyte w trakcie wspólności ustawowej, nawet jeśli nabyte zostały w drodze dziedziczenia, zapisu czy darowizny (a należy pamiętać, że w takich sytuacjach przedmioty takie wchodzą w skład majątków osobistych małżonków). Chodzi więc przede wszystkim o wyposażenie, takie jak meble czy sprzęty AGD i RTV.

7. Spółdzielcze prawo do lokalu mieszkalnego jako majątek wspólny

Jeśli spółdzielcze prawo do lokalu mieszkalnego zostało nabyte w okresie trwania wspólności ustawowej i przysługuje małżonkom wspólnie (albo jeżeli wspólnie ubiegają się o zawarcie umowy o ustanowienie spółdzielczego lokatorskiego prawa do lokalu mieszkalnego, albo prawa odrębnej własności lokalu) wchodzi ono do majątku wspólnego małżonków, a małżonkowie stają się członkami spółdzielni.

Zagadnienia związane z tym, co wchodzi do majątku wspólnego małżonków, a co nie, bywają problematyczne i często budzą wątpliwości. Wiedza na temat poszczególnych składników majątku wspólnego pozwala lepiej zrozumieć kwestie związane z zarządem takim majątkiem, a w przypadku rozstania sposobem jego podzielenia.

Opracowanie:
Kancelaria Radcy Prawnego Anna Rojek